Dworce Kolejowe

Pierwsze dworce miały charakter tymczasowy i nie posiadały walorów artystycznych. Ich zadaniem była obsługa ruchu pasażerskiego i towarowego. Dopiero po 1865 r. zaczęto budować dworce stałe. W związku z tym, że wszystkie projekty dworców w Galicji opracowywane były przez biuro projektowe w Wiedniu, w zabudowie były do siebie podobne. Były to pawilony parterowe lub piętrowe (w zależności od wielkości miasta i ilości podróżnych), symetryczne z ryzalitem, rozmieszczone na planie prostokąta, połączone parterowymi łącznikami. Układ poszczególnych pomieszczeń był podobny, tj. cześć przeznaczona dla podróżnych (hol, poczekalnie, przechowalnie bagażu, bar, toalety itp) oraz część służbowa dla pracowników kolei, tj. biuro zawiadowcy stacji z wyjściem bezpośrednio na peron, pomieszczenie na telegraf, kasy biletowe, mieszkanie dyżurnego ruchu. W głównym holu, który był także poczekalnią III klasy, znajdowało się wejście do poczekalni I i II klasy. Przy każdym budynku dworcowym urządzone były ogrody.

1. Główny dworzec kolejowy w Przemyślu.

Doprowadzenie do Przemyśla linii kolejowej, jak również przekształcenie miasta w twierdzę spowodowało konieczność budowy dworca. Wybudowany został on w latach 1859 - 1860 w stylu neorenesansowym. Posadowiony został na planie prostokąta o dłuższym boku 95 m i składał się z budynku głównego wznoszącego się na wysokość dwóch kondygnacji oraz z dwóch jednopiętrowych pawilonów połączonych parterowymi łącznikami. Dworzec ten można zaliczyć do typowych, jakie budowano w tym okresie wzdłuż linii kolejowej Kraków - Lwów.

Blisko czterokrotny wzrost ludności miasta oraz stacjonowanie w nim dużego, bo kilkudziesięciotysięcznego garnizonu wojskowego, wymusiło konieczność rozbudowy zbyt ciasnego dworca. W 1895 r. dokonano jego przebudowy, która polegała m.in. na likwidacji dwóch wież w bocznych pawilonach, które następnie zostały podwyższone o jedną kondygnację, dobudowaniu od strony wschodniej bagażowni, od strony zachodniej nowego budynku, w którym mieściło się zaplecze restauracji, a od strony torów drewnianej wiaty. Wiata została wsparta na żeliwnych kolumnach korynckich, które wykonano w 1895 r. w Wiedniu (istnieją do dziś).

Uruchomienie linii kolejowej przez Przemyśl przyczyniło się do jego dynamicznego rozwoju gospodarczego i społecznego. Wielu mieszkańców znalazło pracę w kolejnictwie, a wybudowanie dworca kolejowego na dawnym Przedmieściu Lwowskim uczyniło z tej części miasta centrum. Wokół dworca zaczęły powstawać nowe obiekty, wystawne kamienice mieszczące hotele, restauracje i kawiarnie. Powstała dzielnica rzemieślniczo-handlowa. Miasto budowało nowe drogi i remontowało już istniejące. Tutaj skupiało się jego życie gospodarcze i kulturalne.

Na dworcu przemyskim w latach 1880 i 1886 witany był cesarz Franciszek Józef I, który przyjechał koleją na inspekcję fortów i cesarskie manewry, a także dwukrotnie w 1887 r. następca tronu jego syn Rudolf.

2 września 1914 r. jeszcze przed I oblężeniem z obu przemyskich dworców nastąpiła przymusowa ewakuacja ludności cywilnej z twierdzy, z 55 tys. mieszkańców Przemyśla pozostało tylko 20 tys. W czasie wojny sale dworców pełniły funkcję szpitala. Tutaj zwożono rannych żołnierzy armii austr.-węgierskiej, a po udzieleniu im pierwszej pomocy byli transportowani poza linię frontu. Helena Jabłońska w „Dzienniku z oblężonego Przemyśla” pisze w dniu 6.09.1914 r. przez 4 doby 7 pociągami po 50 wagonów każdy, zwożono rannych po bitwie na linii Gródek-Janów. Wyładowywano ciężko rannych i z czerwonką, a lżej rannych transportowano na Węgry w wagonach towarowych. Pociągi zabierały tysiące rannych Rosjan po odbiciu twierdzy przez armię austriacką i niemiecką.

Po upadku twierdzy, z Dworca Głównego i dworca na Bakończycach nastąpiła wywózka jeńców do niewoli rosyjskiej, a także wywózki mienia zagarniętego mieszkańcom przez żołnierzy obu walczących stron, zwłaszcza po drugim i trzecim oblężeniu.

W dniu 06.09.1939 r. dworzec był celem nalotów samolotów Luftwaffe, a zrzucone przez nie bomby zapalające zniszczyły m.in. gmach hotelu „Royal” ze słynnym pasażem Gansa. Pomimo nieustannych ataków, nie udało się Niemcom zniszczyć przemyskiego węzła kolejowego.

W latach 2010 – 2012 Dworzec Główny w Przemyślu kosztem ok. 25 mln zł przeszedł gruntowny remont, przywrócono mu pałacowy wygląd sprzed ponad 100 lat.

2. Dworzec kolejowy Przemyśl - Bakończyce.

Wraz z oddaniem do użytku linii kolejowej z Przemyśla do Chyrowa przystąpiono do budowy stacji kolejowej – towarowej na Bakończycach, która miała zaopatrywać miasto w materiały budowlane i urządzenia do budowy fortyfikacji, a później twierdzę w żywność i uzbrojenie. Dlatego plan budowy zakładał postawienie całego zespołu obiektów, takich jak:

• - budynek stacji

• - magazyn

• - parowozownia

• - 2 wieże ciśnień ( I i II )

• - bocznice kolejowe

• - rampy wyładowcze

• - nastawnie.

Parowozownia przeznaczona była do obsługi parowozów i spełniała również rolę warsztatów naprawczych. Jej budynek jest w kształcie łuku, 7 – segmentowy, a wnętrze hali jest jednoprzestrzenne obejmujące 6 segmentów. Od strony południowej istnieje współczesna dobudówka. Z tej strony znajdują się też 3 drewniane bramy wjazdowe dla lokomotyw.

Wieża ciśnień służyła do gromadzenia wody, którą później napełniano parowozy w czasach kolei parowej. W późniejszym okresie służyła do wyrównywania ciśnienia w sieci. U góry zainstalowany był zbiornik na wodę. Na początku były to kadzie z wodą, a z czasem wraz z rozwojem techniki montowano metalowe zbiorniki, które napełniano za pomocą pomp. Obie wieże zbudowane są na planie kwadratu, dwukondygnacyjne, przykryte dachami spadowymi. Wieża nr I zbudowana została z cegły, natomiast wieża nr II – piwnica i parter z cegły, a II kondygnacja z drewna. Wnętrze doświetlone jest oknami ościeżnicowymi 4 - i 6 – kwaterowymi.

Stacja posiadała bocznice kolejowe prowadzące do magazynów żywnościowych nr II (przy obecnie ul. Leszczyńskiego) i nr III wraz z wojskową piekarnią rezerwową (obecnie Baza PKS) i składu fortecznej kolejki polowej nr 5 (obecnie ul. Siemiradzkiego). W pobliżu zlokalizowane były fabryka konserw oraz magazyny artylerii (obecnie ul. Jasińskiego).

Stacja była szczególnie wykorzystywana w czasie budowy i wyposażania twierdzy, a także między pierwszym i drugim oblężeniem, przyjmując 213 pociągów z zaopatrzeniem z Chyrowa. Po drugiej wojnie światowej stacja pełniła rolę stacji towarowej i pasażerskiej do 1994 r.

W dniu 31.10.1991 r. zespół dworca kolejowego został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A – 465. Obecnie stacja na Bakończycach jest stacją handlową, manewrową oraz techniczną. W 2000 r. obiekty zespołu dworca zostały wyremontowane. Zgodnie z planami PKP Intercity w latach 2022-2026 stacja kolejowa zostanie przebudowana, m.in. w zakresie modernizacji układu torowego wraz z urządzeniami sterowania ruchem kolejowym, rozbudowy urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, przebudowy budynków administracyjnego i socjalnego, zostanie także wybudowana myjnia dla lokomotyw i wagonów oraz hala napraw.

Literatura:

1. Marta Rymar Architektura dworców Kolei Karola Ludwika W Galicji w latach 1855 – 1910”

2. Michał Baczkowski Strategiczna sieć komunikacyjna w Galicji w 1914 r.”

3. Wikipedia