Twierdza
Przemyśl
Maurycy Axer
Urodził się 4 czerwca 1886 r. w Przemyślu przy ul. Jagiellońskiej 6. Był synem Abrahama Axera pracownika urzędu podatkowego i Fanny Grun. Miał pięcioro rodzeństwa : siostrę i 4 braci. 10 lat później państwo Axer zamieszkali w budynku przy ul. Mickiewicza 15.
Maurycy Axer po ukończeniu w 1904 r. c.k. Gimnazjum I w Przemyślu rozpoczął studia na Wydziale Prawa Wszechnicy Lwowskiej i po 8 semestrach otrzymał absolutorium, a pół roku później promocję doktorską. Aplikację sądową odbył najpierw w Stryju, a następnie został koncypientem adwokackim w kancelarii dr Henryka Liebermana, znanego prawnika i zagorzałego socjalisty, działacza Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej.
Jego praca zawodowa była kilkukrotnie przerywana służbą wojskową, a mianowicie od października 1909 r. do września 1910 r. odbył jednoroczną służbę w armii austriackiej w 10. pułku haubic polowych 10. brygady artylerii polowej w Przemyślu, uzyskując stopień chorążego rezerwy. W następnym roku w maju zaliczył miesięczny kurs strzelecki dla artylerzystów w macierzystej jednostce, a od stycznia do maja 1913 r. służył w 11. pułku artylerii górskiej.
Wraz z wybuchem I wojny światowej, został 1 sierpnia 1914 r. powołany do 4. baterii 10. pułku haubic polowych II dywizji. Przez 2 lata służby walczył na froncie rosyjskim, m.in. pod Kraśnikiem, wiosną 1915 r. brał udział w odbiciu Twierdzy Przemyśl z rąk rosyjskich, a później skierowany został na front włoski.
20 lutego 1916 r. Maurycy Axer w synagodze wiedeńskiej wziął ślub z Ernestyną Schuster i zamieszkał w Wiedniu. W sierpniu 1916 r. w stopniu porucznika otrzymał przydział do żandarmerii polowej i skierowany został na front albański, po 9 miesiącach trafił do 6.baterii miotaczy min 25. pułku kanonów, a następnie do grupy uzupełnień artylerii polowej. Wojnę zakończył w stopniu porucznika w 2. baterii 124 pułku artylerii polowej.
Po zakończeniu wojny wrócił do Wiednia, gdzie urodziło mu się dwóch synów : 1 stycznia 1917 r. Erwin – późniejszy żołnierz powstania warszawskiego i wybitny reżyser teatralny o światowej sławie oraz 28 listopada 1918 r. Henryk (Ryś) – który w czasie II wojny światowej został członkiem organizacji bojowej w obozie janowskim we Lwowie i w 1943 r. został zamordowany przez Niemców.
W styczniu 1919 r. Axerowie przeprowadzili się do Lwowa, gdzie dr Maurycy Axer otworzył własną kancelarię adwokacką przy ul. Fredry 4a, później przy ul. Zyblikiewicza 25, a następnie przy ul. Akademickiej 10, specjalizując się w sprawach karnych. Występował jako obrońca w najgłośniejszych procesach politycznych i kryminalnych międzywojnia. W 1922 r. bronił działaczy Komunistycznej Partii Galicji Wschodniej w głośnym procesie świętojurskim, a w 1925 r. był obrońcą Naftalego Botwina skazanego na śmierć za zabicie agenta policyjnego, któremu Władysław Broniewski poświęcił znany wiersz pt. „ Na śmierć rewolucjonisty”. Największą sławę i rozgłos przyniosła mu w 1932 r. obrona guwernantki Rity Gorgonowej, oskarżonej o zamordowanie 17-letniej Elżbiety (Lusi) Zarembianki córki lwowskiego architekta Henryka Zaremby. Wskutek kasacji wniesionej przez Axera kara śmierci orzeczona przez Sąd Okręgowy we Lwowie, została zamieniona na 8 lat więzienia.
Dr Maurycy Axer był jednym z najznakomitszych mówców lwowskiej palestry, dlatego nazywany był „lwowskim Cicero”. Jego błyskotliwe mowy obrończe stanowiły wzór dla młodych adeptów zawodu adwokackiego. Ponadto brał czynny udział w pracach samorządu adwokackiego, należał do komitetu założycielskiego lwowskiego czasopisma „Głos Prawa”, a także był jego redaktorem. Z przekonań był socjalistą, ale nigdy nie należał do żadnej partii.
W jego domu we Lwowie spotykali się literaci, dziennikarze, ludzie teatru i nauki. Był wielkim miłośnikiem teatru, często bywał na przedstawieniach w Teatrze Wielkim i Rozmaitości, był też częstym bywalcem kawiarni „Roma”. Czuł się Polakiem, a synów wychowywał w kulcie idei romantycznych, socjalistycznych i niepodległościowych.
Jego świetną karierę adwokacką przerwał wybuch II wojny światowej. We Lwowie zajętym przez wojska radzieckie nie chciał wykonywać swojego zawodu i został administratorem w Państwowym Polskim Teatrze Dramatycznym. Od dnia wybuchu wojny jego dom stał się miejscem schronienia dla wielu uchodźców z Warszawy, w tym aktora Aleksandra Węgierko, pilota WP Jana Daszewskiego, Władysława Broniewskiego, reżysera Wilama Horzycy, reżysera Jerzego Kreczmara, pisarza Boya-Żeleńskiego czy aktora i reżysera Aleksandra Bardiniego.
Po zajęciu Lwowa przez Niemców, dr Maurycy Axer został aresztowany 1 września 1942 r. podczas łapanki ulicznej i wywieziony do obozu zagłady w Bełżcu. Nie jest dokładnie znana data jego śmierci, przyjmuje się 1942 r. w Bełżcu lub w Ostrowie k. Radymna podczas ucieczki z transportu.
Literatura:
Zenon Andrzejewski „Adwokat dr Maurycy Axer (1886-1942)
Szymon Jakubowski Podkarpacka Historia „Maurycy Axer. Najsłynniejszy adwokat II RP”.
