Twierdza
Przemyśl
Zaplecze.
Największą słabością CK armii był jej wielonarodowy skład, choć mimo tego wykazała ona zadziwiającą Rosjan spoistość i gotowość do walki wbrew panslawistycznym hasłom carskiej propagandy. Do innych zaliczyć można zapóźnienie artylerii, która nie stanowiła liczbowo przeciwwagi nie tylko dla rosyjskiej odpowiedniczki lecz nawet serbskiej. Jeśli chodzi o liczebność to Austro-Węgry pomimo, że posiadały większy potencjał ludnościowy aniżeli Francja dysponowały ponad 2,5-krotnie mniej liczną armią aniżeli ta ostatnia czy sojusznicze Niemcy o Rosji nie wspominając. Niewielkie też były szanse na zmobilizowanie nowych jednostek czy nawet dostarczenie koniecznych uzupełnień już istniejącym dziesiątkowanym w krwawych walkach mimo posiadanych rezerw ludzkich. Potencjał przemysłowy nie dorównywał niemieckiemu, a spadające wydatki na armię uniemożliwiały jej dozbrojenie. Atutem była natomiast rozbudowana infrastruktura kolejowa umożliwiająca sprawne transportowanie wojsk, co odegrało decydującą rolę m. in. podczas bitew pod Krakowem i Limanową.
Organizacja.
Podstawą prawną działania armii była ustawa z 1868r. o powszechnym obowiązku wojskowym ustanawiająca powszechny pobór. Armia monarchii austro-węgierskiej zorganizowana była z następujących części: Armii Powszechnej współtworzonej przez jednostki liniowe (Heer), wojsk obrony krajowej: k.k. Landwehry formowanej w Przedlitawii, k.u. Honwedów formowanej w Zalitawii oraz chorwackiej Domobrany, pospolitego ruszenia (Landsturmu) i marynarki wojennej (Kriegsmarine). O przynależności poborowych rozstrzygał wiek i stan zdrowia. W przypadku wojny totalnej trzy pierwsze ulegały połączeniu w k.u.k. Wehrmacht. Odrębności pomiędzy nimi zaznaczały się w sposobie ich użycia. Armia liniowa mogła być użyta w każdym miejscu monarchii jako podlegająca Ministerstwu Wojny. Pospolite ruszenie podporządkowane były ministerstwom krajowym, które decydowały za zgodą parlamentów krajowych o ich użyciu.
Głównodowodzącym armii był władca, czyli cesarz Franciszek Józef I, jednakże z uwagi na zaawansowany wiek zastępował go od 1912r. następca tronu Franciszek Ferdynand, a po jego tragicznej śmierci w Sarajewie na to stanowisko cesarz mianował arc. Fryderyka Habsburga. Po klęsce armii pod Łuckiem w lipcu 1916 r., zwierzchnikiem sił zbrojnych został cesarz Karol I. Politycznie armie podlegały Ministerstwu Wojny dzielącemu się na 25 wydziałów i tzw. organy pomocnicze, z których najważniejszy był sztab generalny utworzony w 1906r. Ten ostatni był właściwą zwierzchnością wojskową na czele z szefem sztabu generalnego. W roku wybuchu wojny był nim nadal Franciszek Konrad von Hötzendorf, cieszący się szczególnym szacunkiem niemieckich sztabowców. Sztab generalny dzielił się na 8 oddziałów, z których najważniejsze były: operacyjny, personalny i wywiadowczy. Wraz z wybuchem wojny, sztab generalny podlegał głównodowodzącemu, czyli cesarzowi. Wódz naczelny (Fryderyk Habsburg), szef sztabu generalnego, jego zastępca, szef działu operacyjnego i najwyższy komendant etapów (kwatermistrzostwa) tworzyli Naczelną Komendę Armii (Armeeoberkommando w skrócie AOK), która odpowiadała za przebieg operacji militarnych. Za poziom szkolenia odpowiadało 11 generalnych inspektorów broni i korpusów osobowych.
Organizacja terytorialna armii odpowiadała podziałom narodowościowym i potrzebom mobilizacyjnym. Terytorium kraju podzielono na 16 Okręgów Komend Korpusów dzielących się na 109 Okręgowych Komend Uzupełnień, w których rekrutowano poszczególne pułki (w tym aż 102 piechoty). Identyczne okręgi posiadały Honwed (32) i Landwehra (37). Pułki dzielono na bataliony, które stacjonowały w różnych częściach monarchii poza swoim terytorium formowania, choć zasadą było aby jego dowództwo i jeden z batalionów przebywał w garnizonie macierzystym.
Skład armii.
Lądowe siły zbrojne dzieliły się na następujące formacje: armie, korpusy, dywizje, brygady, pułki i bataliony.
Armia austro-węgierska dzieliła się na 6 armii lądowych, z których 1, 3 i 4 a następnie także 2 operowały w Galicji pko siłom rosyjskim, zaś 5 i 6 na Bałkanach. Wszystkie armie dzieliły się łącznie na 18 korpusów armijnych, z których 16 istniało już przed wojną, a Korpus XVII i grupa armijna von Kummera (w składzie 1 DKaw. i 2DLandsturmu) zostały utworzone w okresie działań wojennych w 1914r. Do końca wojny sformowano dodatkowo 8 grup o sile korpusu. W Galicji siedziby miały: I Korpus w Krakowie, X Korpus w Przemyślu i XI Korpus we Lwowie. Na czele korpusu stał komendant w stopniu gen. dyw. lub gen. broni wraz ze sztabem korpusu oraz komendą korpusu (organem wojskowo-administracyjnym).
Typowy KORPUS armijny składał się z 2-3 dywizji piechoty (2 liniowe + jedna obrony terytorialnej landwehry lub honwedu), formacji kawaleryjskich (1 dywizja) i technicznych. W momencie wybuchu wojny w skład korpusów wchodziło łącznie 50 dywizji piechoty o numeracji od 1 do 48, 95 i 106 Dlandsturmu, które obejmowały 93 brygady piechoty, 9 brygad górskich i 44 brygady artylerii polowej; 19 brygad piechoty, 5 brygad górskich, 14 brygad marszowych i 5 brygad marszowych Landsturmu. Ponadto armia dysponowała 11 dywizjami kawalerii (22 brygady), 17 brygad piechoty pospolitego ruszenia (Landsturmu), 9 brygad etapowych Landsturmu i 5 brygad artylerii fortecznej. Brygady dzieliły się na pułki, których było 102 liniowych (wspólnych), 37 Landwehry i 32 honwedu oraz 88 Landsturmu (41 jednostki przedlitawskie i 47 węgierskie). Całość uzupełniały 4 pułki tyrolskich strzelców i 4 pułki bośniackie.
W 1914r. artyleria austro-węgierska dysponowała 483 bateriami artylerii o łącznej sile 2610 sztuk broni artyleryjskiej. W ramach artylerii wyróżniano baterie ciężkiej artylerii, fortecznej, polowej, górskiej i organicznej.
Jednostki techniczne posiadały 79 kompanii saperskich tworzących 14 brygad. Pionierzy posiadali 9 batalionów z łącznie 43 kompaniami. Jednostki łączności składały się z 11 plutonów łączności telegraficznej i 5 takich specjalnych i 11 stacji radiowych. Austria dysponowała również 28 kompaniami wojsk kolejowych oraz 58 kolumnami transportowymi.
Siły lotnicze obejmowały 15 flotylli samolotów oraz 12 plutonów balonów fortecznych (wykorzystywanych do obserwacji).
Piechota.
Typowa dywizja piechoty posiadała 2 brygady piechoty, z których każda składała się z 2 pułków piechoty, a z tych każdy z 3-4 batalionów (u honwedów tylko 3) oraz batalionu strzelców, 2 szwadronów jazdy odpowiedzialnych za zwiad i brygady artylerii polowej złożonej z armat (pułk składający się z 5 baterii armat kal. 7,65 cm) i 2 baterii haubic (kal. 10,4 cm). W sumie dywizja posiadała od 12 do 16 tysięcy piechoty, 300-420 jeźdźców, 16-20 ckm, 42-46 dział. Dodatkowo dywizja posiadała tabory, piekarnie, jednostki łączności i sanitarne.
Pułk piechoty był podstawową jednostką organizacyjną, posiadał własny numer (od 1 do 102), nazwę, siedzibę główną, kolor munduru i święta pułkowe. Obejmował 4600 żołnierzy wszystkich rang. Dzielił się na pluton pionierów, 4 bataliony piechoty (każdy obejmował 4 kompanie strzeleckie obejmujące 5 oficerów i 250 żołnierzy) oraz 4 sekcje karabinów maszynowych (każda po 2 ckm, 36 ludzi i oficera). Kompania dzieliła się na 4 plutony.
Kawaleria.
Była najbardziej konserwatywną formacją armii austro-węgierskiej a zarazem przestarzałą, walczącą wg zasad nie uwzględniających doświadczeń wojny japońsko-rosyjskiej (w tym czasie Rosjanie spieszyli konnicę w ten sposób, że bezpośrednią walkę staczano najczęściej jako piechota a nie w szarży). Anachronizmy objawiały się również w kolorowym umundurowaniu formacji kawaleryjskich. Główna reforma organizacji tych jednostek nastąpiła w 1867r. kiedy zrezygnowano z kirasjerów. W ten sposób nastąpiło zatarcie różnic pomiędzy ciężką a lekką jazdą. Przebieg działań wojennych w trakcie, których jednostki kawaleryjskie ponosiły znaczne straty spowodował trudności w uzupełnianiu jednostek w konie i przyczynił się do spieszenia kawalerii. Ostatnią bitwa kawalerii była wygrana austriacka pod Jarosławicami (pobito tam rosyjską 10DKaw.).
W armii austriackiej w 1914r. wyróżniano 3 rodzaje jednostek kawaleryjskich a to: dragonów (15 pułków), huzarów (16 pułków) i ułanów (11 pułków). Pułk składał się z 900 koni podzielonych na 6 szwadronów 2 pułki składały się na brygadę kawalerii, zaś 2 brygady tworzyły dywizję (czyli 3600 jeźdźców). W skład dywizji wchodziły ponadto od 1 do 4 oddziałów km (od 2 do 8 ckm) i 12 dział (dywizjon artylerii konnej z 3 bateriami armat 7,65cm).Dywizje kawalerii zostały przydzielone do poszczególnych korpusów armijnych.
Dodatkowo oprócz armii głównej swoimi jednostkami kawalerii dysponowały armie pospolitego ruszenia. Landwehra dysponowała 6 pułkami ułanów, po jednym dywizjonie (3 szwadrony) dalmatyńskich i tyrolskich strzelców konnych. Honwedzi dysponowali 10 pułkami huzarów i dodatkowymi szwadronami huzarskimi.
Artyleria.
Słabością armii austro-węgierskiej był brak wystarczającej jakości i ilości artylerii. Na typową dywizję przypadało bowiem jedynie 46 sztuk broni artyleryjskiej (podczas kiedy Rosjanie dysponowali 50, Niemcy 60, a Francuzi 72). Dodatkowo z tej liczby 16 egzemplarzy było przestarzałymi mającymi nawet kilkadziesiąt lat i wykorzystującymi niejednokrotnie przy strzelaniu czarny proch.
Istniejąca artylerię podzielono na 3 rodzaje: forteczną, górską i polową. Najczęściej używano armat 8 cm, a następnie 10,4 cm, haubic 10 cm i 15 cm, 7 i 7,5 cm armat górskich oraz 10 cm górskich haubic.
Artyleria forteczna podzielona była w bataliony i kompanie. Najbardziej znanymi egzemplarzami artylerii ciężkiej były moździerze 24 cm (M98/07) wykorzystywane w okopach, 30,5 cm (M11/16), 24 i 35 cm armaty oraz 38 cm i 42 cm haubice. Artyleria forteczna złożona była z 2 do 3 batalionów i niezależnych batalionów. Każdy batalion dzielił się na 4 kompanie wyposażone od 2 do 6 sztuk broni artyleryjskiej.
Pułkartylerii polowej i górskiej składał się z 2 „dywizji” (dywizjonów) a te z 2-3 baterii każda. Polowa bateria armat/ haubic posiadała 6 egzemplarzy, pozostałe tylko 4 sztuki.
W 1914r. artyleria składała się z 42 pułków armat polowych, 14 pułków haubic polowych, 9 dywizjonów artylerii konnej (obejmujących po 2-3 baterie), 7 dywizjonów ciężkich haubic, 10 pułków artylerii górskiej, 6 pułków artylerii fortecznej, 8 batalionów artylerii fortecznej, 8 dywizjonów armat Landszturmu, 8 pułków haubic Landszturmu, 8 pułków armat Honwedów i 1 dywizjon armat Honwedów.
Saperzy i Pionierzy.
Austriacy dokonali podziału jednostek saperskich z uwagi na ich wyspecjalizowanie. Na początku saperzy mieli zajmować się budową mostów, dróg, fortyfikacji itp. Rozwój wojny spowodował daleką specjalizację tych jednostek, w skład których weszły nawet jednostki do walki gazami bojowymi.
Strategia
W 1913r. sztab opracował plany wojenne na wypadek wojny. Pierwszy „B” dotyczył konfliktu na Bałkanach, drugi „R” zawierał założenia na wypadek wojny z Rosją i wreszcie „I” w razie wojny z Włochami”. Podejmowano też luźne próby łączenia tych planów na wypadek prowadzenia konfliktu z więcej aniżeli jednym przeciwnikiem jednocześnie, jednakże nie przeprowadzono w tym zakresie żadnych symulacji. Sztab orientował się w przebiegu wojen burskich oraz wojny rosyjsko-japońskiej niestety nie wyciągnięto z nich żadnych doświadczeń, negując oczywiste wnioski. Najbardziej wpływowe osoby w armii przeceniały jej siłę,co znalazło negatywne odzwierciedlenie w przebiegu kampanii z 1914r. i poniesionych w jej wyniku klęskach.
Literatura:
Tekst stanowi wolne tłumaczenie : „The Austro-Hungarian Forces in Word-War I (1) 1914-1916r.” aut. Peter Jung z serii Osprey men at arms, GB 2003r.
Piotr Mikietyński „Działania wojenne w rejonie Przemyśla w okresie 1914-1915” w „Twierdza Przemyśl w Galicji” T4, Przemyśl 2003r.
Juliusz Bator „Wojna galicyjska”, Wydawnictwo EGIS Sp. z o. o. Kraków 2008r.