Twierdza
Przemyśl
Położenie strategiczne.
Fort pełnił rolę głównego dzieła odcinka wschodniego Twierdzy. Stracił na swoim znaczeniu po rozbudowaniu grupy siedliskiej o 6 kolejnych nowoczesnych dzieł, które go poprzedziły.
Historia budowy.
Fort zaprojektował osobiście Daniel Salis-Soglio, który przeforsował przesunięcie odcinka wschodniego na linię wzgórz położonych nad m. in. Siedliskami i Jaksmanicami, dzięki czemu wydatnie poprawił obronność fortecy. Pierwotnie miał być pierwszym dziełem pancernym wyposażonym w 2 wieże Grusona. Koszt wież wymusił na projektancie zarzucenie pomysłu z 1882r. i zaprojektowanie dzieła jako fortu artyleryjskiego do obrony dalekiej (bliską skoncentrowano na pozostałych dziełach grupy). Prace prowadzono pomiędzy 1882r a 1886r¹. Koszt budowy dzieła wyniósł ponad 400 tysięcy florenów (dla niezrealizowanej wersji pancernej z wieżami Grusona zakładano ponad 560 tysięcy florenów), zaś 120 596 florenów wyłożono na drogę dojazdową.
Opis obiektu.
W związku z tym, że w trakcie budowy odstąpiono od projektu fortu pancernego na rzecz artyleryjskiego, dzieło uzyskało nietypową konstrukcję. Założono je na planie pięciobocznym. Fort odlany został w całości z betonu. Ściany wewnętrzne wykonano z cegły co zwiększało ich odporność na szturm piechoty. Z tego samego materiału wykonano kojce stokowe, które jednak posiadały cienkie betonowe stropy. Fasadę zdobią bonowania. Fort posiadał 4 dziedzińce. Pierwszy szyjowy współtworzony był przez mur broniący fosy szyjowej w kształcie tzw. jaskółczego ogona. Największy był centralny. Poza tym dwa dziedzińce znajdowały się na barkach. Wokół dziedzińców posiadał on skazamatowane bloki koszarowe. Koszary oprócz izb mieszkalnych posiadały 2 kuchnie, 2 studnie, toalety, umywalnie, magazyny, wartownie, areszt i inne. Komunikację zapewniały przelotnie pomiędzy dziedzińcami oraz korytarze wewnątrz fortu z klatkami schodowymi.
Fosy broniły 2 kaponiery barkowe wyposażone w strzelnice karabinowe oraz po 2 dla armat wz. 59 (potem wz. 75), kaponiera czołowa wyposażona w 4 tego typu armaty oraz wolnostojący mur Carnota. Komunikację z nimi zapewniały poterny. Przeciwstok został obmurowany. W szyi fosa broniona był basteją, ceglanym murem z bramą, do której prowadziła zwodzona kładka. W murze umieszczono strzelnice dla dział i karabinów. Dodatkową obronę stanowił mur koszar szyjowych załamany kleszczowo.
Posiadał jeden wał jednakże o przebiegu odmiennym aniżeli narys fortu. Dodatkowo wał znajdował się w części szyjowej umożliwiając obronę zapola poprzez użycie piechoty i 3 lekkich dział. Wał przedzielono poprzecznicami ze schronami pogotowia, podręcznymi magazynami amunicyjnymi, a na czole dodatkowo z windami amunicyjnymi i dla dział. Transport dział na wał był również możliwy za pomocą schodów. Na wał można było wejść także schodami znajdującymi się przy dziedzińcach barkowych.
Załoga.
Komendant fortu, 8 oficerów, w tym lekarz oraz 400 ludzi (podoficerów i szeregowych)
Uzbrojenie artyleryjskie.
6 armat 15 cm wz.61, 11 armat 12 cm wz.61, 12 armat kazamatowych 15 cm wz.59 w kojcach (zastąpiono je armatami 9 cm wz.75) i 4 moździerze 24 cm wz.1898. Razem 33 działa, do obsługi każdego przewidziano 2 artylerzystów i od 2 do 4 szeregowych.
Dojazd.
Drogą na Medykę. Należy skręcić na lewo do Siedlisk i podjechać asfaltem w górę do samego fortu położonego nad wsią.
Stan zachowania.
Jeden z najlepiej zachowanych fortów przemyskich. Ma ok. 15% zniszczeń. Zniszczeniu uległ mur Carnota, kaponiery oraz część lewego dziedzińca. Uważać należy na studnie i luki wind amunicyjnych, pomimo ich zabezpieczenia poręczami. Na górze niebezpieczne może być poślizgnięcie się.
Fort został wykorzystany we wrześniu 1939r., gdy dowódca Armii „Małopolska” (wcześniej „Karpaty”) gen. Kazimierz Fabrycy 7 września przeniósł do niego sztab armii z Bachórza. W 2004r. odnaleziono w forcie 2 armaty kazamatowe kal. 9 cm wz.75 na lawetach, które zastąpiły przestarzałe armaty 15 cm wz.59. Twierdzę wyposażono w 327 szt tych armat, których wyprodukowano ponad 1000 szt.
Literatura:
Tomasz Idzikowski „Fort I „Salis – Soglio” Przemyśl 2004
Tomasz Idzikowski „Fort I „Salis – Soglio” Forteca Almanach Historyczny Rok III(nr10)
1 T.Idzikowski jako datę początkową rozpoczęcia prac podaje 21.08.1883r. Kiedy zainicjowano budowę drogi fortecznej, z kolei do wznoszenia fortu przystąpiono 16.11.1883r. (Twierdza Przemyśl. Powstanie....s.101).
Fort I brama
Fort I czoło
Fort I lewy dziedziniec ruiny
Fort I wejście do lewej poterny
Fort I środkowy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Prawy bark
Wnętrze kazamaty
Plac broni
Bonowanie
Wlot paterna osiowa
Wnętrze kazamaty
Wlot do poterny osiowej
Szyja
Wjazd szyja
Wjazd
Wjazd szyja
Brama wjazdowa
Dziedziniec środkowy
Dziedziniec środkowy
Dziedziniec środkowy
Przelotnia osiowa
Przelotnia osiowa
Przelotnia osiowa
Wjazd szyja
Szyja
Szyja
Szyja
Mur
Mur
Dziedziniec środkowy
Przelotnia
Środkowy dziedziniec i przelotnia z toaletami
Korytarz
Przelotnia osiowa
Korytarz strop w szyi
Jaskółczy ogon
Dziedziniec środkowy
Kazamaty
Kazamaty
Przelotnia na prawy dziedziniec
Przelotnia i toalety
Przelotnia na środkowy dziedziniec
Przelotnia
Dziedziniec prawy
Dziedziniec prawy
Dziedziniec prawy
Kazamaty
Kazamaty prawego dziedzińca
Kazamaty
Prawy dziedziniec
Przelotnia
Prawy dziedziniec
Prawy dziedziniec
Prawy dziedziniec
Prawy dziedziniec
Dziedziniec środkowy
Prawy bark i dziedziniec
Prawy dziedziniec
Prawy dziedziniec z góry
Prawy bark
Prawy bark i schrony pogotowia
Prawy bark
Wjazd do poterny
Winda
Prawy bark i dziedziniec
Prawy dziedziniec i kazamaty
Dziedziniec środkowy
Dziedziniec środkowy
Dziedziniec środkowy
Dziedziniec środkowy kazamaty i przelotnia
Dziedziniec środkowy
Kazamaty
Lewy dziedziniec i bark
Kazamaty
Poterna
Prawa poterna
Korytarz
Lewy dziedziniec z góry
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec
Lewy dziedziniec i bark
Lewy dziedziniec i bark
Korytarz
Prawa poterna
Prawa poterna
Schody
Schody
Korytarz
Korytarz w lewym skrzydle
Korytarz komunikacyjny
Hangar
Schody
Korytarz
Przelotnia
Lewy dziedziniec i czoło
Lewy dziedziniec i bark
Korytarz komunikacyjny
Wnętrze kazamaty
Toalety
Szyb windy
Schron pogotowia na lewym barku
Schron pogotowia
Winda armatnia
Schron lewy bark
Schron pogotowia
Schron pogotowia
Schron pogotowia
Wejście do windy
Winda armatnia
Czoło
Schrony
Schron pogotowia
Schron
Czoło
Fosa
Fosa
Fosa w szyi
Fosa i stok fortu
Fosa i przeciwstok
Fosa czoło
Fosa (mur)
Górna kondygnacja
Górna kondygnacja
Lewa wieża
Lewa wieża
Prawe skrzydło
Schody na prawy dziedziniec
Schody, w tle wieża
Wieża
Prawa wieża widok od wewnątrz
Widok na środkowy dziedziniec