Stowarzyszenie Miłośników Fortyfikacji "Twierdza Przemyśl"

Fort XIII San Rideau

Położenie strategiczne.

Z uwagi na silne uzbrojenie artyleryjskie fort dominował nad obszarem Wyszatyc oraz Sanu po stronie lewobrzeżnej zapewniając osłonę dziełu nr XII. Działami flankował rejon Hurka.

Historia budowy.

Powstał w latach 1892-96. Początkowo miał numerację XIII1/2 (aż do 1903). Zaprojektowany przez Maurycego von Brunnera.

Opis obiektu i wyposażenie artyleryjskie.

For pancerny, dwuwałowy klasy "Einheitsfort". To potężne dzieło podobnie jak Fort IX wzniesiono na planie redanu. Fosa broniona była z galerii przeciwstokowej połączonej z fortem poterną osiową oraz dwoma kojcami przeciwstokowymi (pojedynczym wyposażonym w dwie armaty kal. 8 cm Kasematekanone M.94 i podwójnym wyposażonym w 4 takie armaty, razem 6 szt). W części stokowej obiekt posiadał kaponierę szyjową. Budynek koszarowy odlano w całości z betonu. Ścianę przednią wykonano z cegły. Na stropodachu umieszczono 6 obrotowych dział (3 haubice 15 cm Panzerhaubitze M.94 i 3 moździerze kal. 15 cm Panzermörser M.80) oraz 3 wieże obserwacyjne. Wieże osadzono na granicie dowiezionym z Tyrolu. Wieże obserwacyjne były znacznie mniejsze, posiadały konstrukcję zbliżoną do artyleryjskich. Wyposażono je w urządzenia do obserwacji i kierowania ogniem, w tym w lunety. Na stropodachu umieszczono także galerię strzelecką piechoty ze schronem pogotowia i 2 wybieżniami ze skrzydeł dzieła. Dostępu do fortu przez poterną broniły zapadnie. Budynek koszarowy miał kubaturę ponad 2 tys. m². Mieścił pomieszczenia mieszkalne, wartownię, izby opatrunkowe, pokoje oficerskie, kuchnie, magazyny amunicji, żywności i inne. Wewnątrz znajdował się schron centralny. Na górnej kondygnacji umieszczono w budynku koszarowym na jego skrzydłach 2 tradytory wyposażone każdy po 3 działa kal. 8 cm Minimalschartenkanone M.94 (łącznie 6 szt).

Moździerze M.80 i Haubice M.94 wykonano ze spiżu Uchatiusa. Wieże były typem lawety pancernej, w której działo mocowano bezpośrednio do obrotowej czaszy. Składały się z 3 głównych części: czaszy obrotowej z działem, przedpancerza złożonego z górnego i dolnego kołnierza, nieruchomo osadzonych w stropodachu i sklepienia pancernego nad schodami izby wieży. Główne elementy konstrukcji odlano ze staliwa w zakładach Skody w Pilźnie.

Załoga.

800 żołnierzy, 12 oficerów i komendant fortu.

Uzbrojenie.

3 wieże pancerne z 15 cm Panzerhaubitze M.94, 3 wieże pancerne z 15 cm Panzermörser M.80, 6 armat kazamatowych 8 cm Kasematekanone M.94 w kaponierach, 6 x 8 cm Minimalschartenkanone M.94 w kazamatach pancernych.

Stan zachowania.

Z bloku koszarowego pozostała wyłącznie ściana tylnia-oporowa wykorzystywana do wspinaczki skałkowej. Dobrze zachowała się poterna ze schronem centralnym, galeria przeciwstokowa (mur Carnota), kojce przeciwstokowe. Przy zwiedzaniu szczególną uwagę należy zwrócić na urwiska, zagłębienia terenu i zapadnie.

Dojazd.

Z Przemyśla wyjechać należy od ulicy Rogozińskiego przez Buczkowice, Buszkowiczki aż do Bolestraszyc. Fort znajduję się tuż za arboretum na wzniesieniu (widoczna ściana koszar).

Literatura:

Tomasz Idzikowski : „Twierdza Przemyśl. Powstanie. Rozwój. Technologie” Krosno 2014, Wyd. Arete
Waldemar Brzoskwinia, Jadwiga Środulska-Wielgus : „Fort XIII San Rideau Twierdzy Przemyśl. Próba analizy zabytku XIX-wiecznej architecturae militaris”. Rocznik Przemyski t. XXXII.1996