Twierdza
Przemyśl
Znaczenie strategiczne.
Fort bezpośrednio blokował drogę ze Lwowa oraz linię kolejową. Ogniem flankował drugą stronę Sanu oraz Fort Borek.
Historia budowy.
Był on bliźniaczym dziełem wraz z Fortami X „Orzechowce” i XI „Duńkowiczki”, aczkolwiek najprawdopodobniej nie został wraz z nimi zmodernizowany do rangi fortu pancernego.
Opis obiektu.
Fort artyleryjski 1886-87r. Otrzymał zarys oparty na pięcioboku załamanym w szyi. Fosy wykonano z kamiennych murów oporowych (na przeciwstoku). Obronę fosy zapewniały dwa kojce przeciwstokowe wyposażone w strzelnice dla broni ręcznej ostrzeliwujące barki. Kojce miały konstrukcje ceglaną. Dodatkowa obronę zapewniał mur Carnota wzniesiony wzdłuż drogi straży. Fosa w szyi broniona była przez mur ze strzelnicami karabinowymi oraz działami ostrzeliwującymi oś a także basteję od strony zapola. Mur rozebrano przed wojną ponieważ w wyniku testowego ostrzału Orzechowiec w 1896r. stwierdzono, iż zawalenie muru może uniemożliwić dojazd do fortu. Koszary kazamatowe o sklepieniu betonowym mieściły pomieszczenia dla załogi, kuchnię, magazyny amunicji, laboratoria artyleryjskie, pokój komendanta, służby, oficerów, opatrunkowy i inne. Komunikację zapewniały trzy poterny (jedna na osi, 2 na skrzydłach) oraz korytarz przy ścianie oporowej koszar. Poterna osiowa prowadziła do wybieżni na wał dolny, pomieszczeń noclegowych i schronów pogotowia oraz kaponiery czołowej. Na wale górnym ulokowano stanowiska artylerii dalekiej przedzielone poprzecznicami. W poprzecznicach mieściły się schrony pogotowia z magazynami podręcznymi amunicji. Część z nich dysponowała windami amunicyjnymi, zaś barkowe posiadały windy do transportu armat i klatki komunikacyjne z dołem. Na wale dolnym umieszczono stanowiska artylerii bliskiej, ławki strzeleckie dla piechoty i schrony pogotowia.
Na początku XX w. fort przeszedł modernizacje wzmacniające jego strop. Nie jest jednak znany zakres tych prac.
Historia walk.
Fort walczył podczas I oblężenia odpierając szturm piechoty rosyjskiej za pomocą broni ręcznej. Skuteczną obronę artyleryjską uzyskał on od dzieła nr XV „Borek”.
Załoga.
Stanowiło 300 osób (w tym 16 oficerów), z których ponad 200 miało zapewnionych miejsca noclegowe w systemie zmianowym.
Uzbrojenie.
Wg stanu z 1909r. : 8 x 9 cm armat polowych M.75/96 i 6 x 15 cm armat M.61 (za T.Idzikowskim „Twierdza Przemyśl. Powstanie. Rozwój. Technologie” Krosno 2014, Wyd. Arete).
Wg J.Kurek i M.Kurek „Artyleria Twierdzy Przemyśl” uzbrojenie stanowiło: 8 x 12 cm armat wz.1880 na wale i 8 x 8 cm armat wz.1894 w kaponierach.
Stan zachowania.
Nie istnieje został w całości zniwelowany w latach 70-tych w związku z rozbudową trakcji PKP.