Stowarzyszenie Miłośników Fortyfikacji "Twierdza Przemyśl"

Fort XV Borek

Położenie strategiczne.

Fort blokował dostęp do Twierdzy od strony Medyki czyli drogi na Lwów wraz z koleją. Swoim ogniem flankował grupę siedliską oraz przedpole Fortu XIV Hurko przyczyniając się do jego skutecznej obrony podczas I oblężenia.

Historia budowy.

Powstał w latach 1897 -1900r. nieopodal wzniesionego pierwotnie obiektu o tej samej nazwie, który po niwelacjach przekształconow baterię sprzężoną fortu głównego z roku 1900. Koszt budowy wyniósł 162 200 florenów.

Opis obiektu.

Fort wzniesiono na rysie trapezu (redanu) jako pancerny. Fosy broniła kaponiera przeciwstokowa umieszczona w lewym przeciwstoku. Dzieło posiadało jeden wał. Na jego lewym barku umieszczono tradytor artyleryjski dla dwóch armat kal. 8 cm Minimalschartenkanone M.94. Było to nietypowe rozwiązanie ze względu na niewielki rozmiar i sposób wykonania (mury wzniesiono z cegły, strzelnice z granitu zaś strop z betonu nie stosując pancerzy). Dodatkowo nie posiadał on pomieszczenia schronu pogotowia ani magazynu podręcznego amunicji co powodowało niedogodności dla jego załogi związane z koniecznością każdorazowego przemieszczania się do budynku koszarowego zwłaszcza pod ostrzałem wroga. Na jego szczycie umieszczono ławkę strzelniczą i prawdopodobnie prowizoryczne stanowisko do kierowania ogniem. Na styku lewego barku z czołem zlokalizowano baterię pancerną dla dwóch armat kal.8 cm Panzerkanone M.94. Także przy jej budowie zrealizowano oszczędny projekt, bowiem stanowisko obserwacyjne zostało przeniesione na czoło fortu do budynku koszarowego. Zaniżono również stropy i ograniczono przestrzeń dla załogi. Na baterii zamontowano prowizoryczną ławkę strzelecką wykonaną z desek. Na styku prawego barku z czołem umieszczono ławkę artyleryjską dla 1 armaty. Prawdopodobnie planowano i tu wybudować z czasem baterię pancerną (projektu nie zrealizowano). Na wale umieszczono ławkę strzelecką dla piechoty. Szyi broniła basteja z bramą wjazdową wyposażona w sponson. Centrum dzieła zajmowały jednopiętrowe koszary dla nielicznej załogi (ok.100 osób) wraz ze schronem i poterną osiową zawierającymi wybieżnie na wał dolny oraz stanowisko obserwacyjne do kierowania ogniem baterii. Koszary wybudowano z cegły zaś strop wykonano ze stalobetonu. Budynek koszarowy posiadał pomieszczenia załogi, oficerów (3), komendanta fortu, wartownię, izby opatrunkowe, ubikacje, kuchnię, magazyny amunicji i inne. Wewnątrz umieszczono studnię z pompę zapewniającą wodę załodze.

Załoga.

94 ludzi w tym 3 oficerów i komendant fortu.

Uzbrojenie.

2 wieże pancerne z 8 cm Panzerkanone M.94, 2 armaty 8 cm Minimalschartenkanone M.94 w kazamatach pancernych bez pancerzy.

Udział w walkach.

Odegrał rolę w odparciu szturmów na fort Hurko podczas I oblężenia osłaniając go ogniem armat tradytora. Sam również był bezowocnie szturmowany przez Rosjan (osłonę zapewniały mu dzieła grupy siedliskiej).

Stan zachowania.

Jest to jedyny zachowany fort tego typu w Przemyślu. Pomimo zniszczeń głównie powojennych fort zachował się w niezłym stanie. Obecnie odnawiany jest przez pasjonatów fortyfikacji. Zachowała się brama wjazdowa z basteją, obwałowania, relikty kaponiery, tradytora i baterii, koszary (bez klatek schodowych i kondygnacji wewnętrznej stropu), schron centralny ze stanowiskiem obserwacyjnym (bez pancerza). Obok fortu odsłonięto baterię sprzężoną XVa.

Dojazd.

Drogą na Medykę. Należy zjechać na lewo w kierunku na Siedliska, a po ok. 1 km należy zjechać ponownie w lewo.

Literatura:

Tomasz Idzikowski „Fort XV „Borek” Przemyśl 2004r.
Tomasz Idzikowski „ Artyleria pancerna Twierdzy Przemyśl” cz. III Fort XV Borek w Forteca Almanach Historyczny Rok IV nr 3/2003 (14)
Tomasz Idzikowski „Twierdza Przemyśl- miniprzewodnik” 2005r.
Jan Rożański „Forty Przemyskie”- przewodnik, Przemyśl 1993r.