Twierdza
Przemyśl
Garnizon w okresie pokoju.
W czasie pokoju na terenie twierdzy stacjonowały inne jednostki aniżeli przeznaczone do jej obrony w czasach wojny. Monarchia dwuczłonowa nie posiadała w zasadzie odpowiednio wyszkolonych, specjalnych jednostek wojsk fortecznych, które swoim poziomem bojowym byłyby przygotowane do objęcia służby fortecznej w okresie wojennym. Uwaga ta w szczególności dotyczy formacji piechoty i kawalerii. Tak więc jednostki dyslokowane w tym czasie w twierdzy przeznaczone były dla armii polowych i nie wchodziły w skład garnizonu wojennego twierdzy. Ta swoista dwoistość znajdowała odzwierciedlenie w budynkach zaplecza, gdzie obok siedzib komendantury twierdzy, znaleźć można było budynki komendantury korpusu i dowództw poszczególnych dywizji.
Inną cechą dyslokacji jednostek wojskowych w czasie pokoju było częste zmienianie ich garnizonów. Stąd władze wojskowe dla celów informacyjnych wydawały specjalne roczniki oficerskie umożliwiające zorientowanie się w rozmieszczeniu sił na terenie państwa (tzw. schematyzmy)1. Również bardzo często poszczególne formacje składające się na wyższy związek bojowy były rozmieszczane w nierzadko znacznie oddalonych od siebie miastach monarchii, tylko formalnie posiadając dowództwo w siedzibach danego korpusu np. w Przemyślu2. Sensu takiego rozmieszczenia jednostek można upatrywać być może w celowym działaniu władz austriackich, które dążyły do tego, aby zapewnić z jednej strony sprawne dowodzenie wielonarodowymi jednostkami, z drugiej wykorzystując antagonizmy narodowe dążyły do tego, żeby te walczyły pko swoim „naturalnym” wrogom. Przykładowo Chorwaci mieli przeciwstawiać się Włochom lub Serbom, a Węgrzy Rosjanom3.
Wedle
danych z 1914 r. X Korpus przemyski składał się z : 2 DP
(Jarosław), 24 DP (Przemyśl), 45DPLdw (Przemyśl),
Z jednostek posiadających siedzibę garnizony w Przemyślu dyslokacja ich składników przedstawiała się w następujący sposób:
a)24 DP w całości była dyslokowana na obszarze twierdzy w jej skład wchodziły:
- 47BP w składzie: 9/4 pp5 „hr. Clerfayt”, 45/3 pp „aks Józefa Ferdynanda”6, 10 bsap.
- 48 BP w składzie: 10/3 pp „Króla Szwedów Gustawa V”7, 77/3 pp „ks. Wirtembergii Filipa”8, 10bpion
b) 45DPLdw
- 89 BPLdw w Przemyślu: 18/3ppLdw w Przemyślu, zaś jej 33/3 ppLdw w Stryju
- 90 BPLdw w Jarosławiu i częściowo w Rzeszowie
- 45 dal (dywizjon art. lekkiej)
- 45 dah (dywizjon artylerii haubic)
c) szpital garnizonowy nr 3
Wedle schematyzmu z 1910 r. w Przemyślu miała się także znajdować kadra zapasowa 6 pułku ułanów „Cesarza Józefa II). Ten sam dokument w składzie garnizonu wymienia jeszcze 11bsap (podlegał pod XI Korpus lwowski) i 3 pułk Taborów, z którego w Przemyślu znajdował się tylko 10 dywizjon. Z wojsk artyleryjskich w Przemyślu miały się jeszcze znajdować 28 i 30 pal oraz 3 i 8 dywizjony ciężkich haubic9.
Garnizon w okresie I oblężenia Twierdzy Przemyśl.
Główny związek taktyczny stanowiła 23DHonw. składająca się z:
- 46BHonw: 7 i 8 pp oraz 6pM (marszowy)
- 45BHonw: 2 i 5 pp oraz 3 i 4pM
- nadto w jej skład wchodziły służby specjalne takie jak: 2 dywizjon artylerii, 23 kompania saperów, 23 kompania łączności i 2 szwadrony huzarów (Honw.) Honwedu
- 97B W pr (węgierskiego pospolitego ruszenia) w składzie 9,10,11 i 16 pp
- 108 Bpr w składzie: 21pp, niepełny 11pp, szwadron strzelców tyrolskich, 22 i 26 bataliony łączności, 41 bateria artylerii polowej
- 93 Bpr w składzie: 10 i 35 pp oraz górski batalion łączności
- 111 Bpr w składzie: 17, 18 i 33 pp, niepełny 34 pp, 111 batalion łączności, 11 rezerwowy szwadron ułanów, 30 rezerwowa bateria artylerii polowej
- Grupa pułkowa gen. Nikla złożona z 4 batalionów piechoty
Nadto w Twierdzy znalazły się liczne jednostki należące do wyższych związków taktycznych: 16 pMHonw., 35 bat. Ldw., bataliony zapasowe pr: 17, 18 i 34, 10 zapasowa kompania saperów, 3 zapasowa bateria artylerii fortecznej, 6 i 8 bataliony rez. Huzarów
W skład załogi wchodziły także specjalistyczne jednostki i służby jak:
- szpitale garnizonowy i twierdzy,
- izba chorych rejonowa
- izba chorych obrony krajowej
- 6,10, i 11 kompanie sanitarne
- policja i żandarmeria wojskowa
- straż pożarna
- 3, 5 i 10 batalion saperów
- kompania telegraficzna twierdzy
- radiostacja
- kolejka polowa i kolejka polowa konna
- gołębnik
- magazyn żywności, rzeźnia, piekarnia,
- warsztaty artyleryjskie
- magazyn łóżek i mundurów
Garnizon w okresie II oblężenia Twierdzy Przemyśl
- 111 Bpr w składzie: 35 Mpp (M=marszowy), niepełne 18 i 33 pprez. (pułki piechoty rezerwowej) oraz bataliony: 3 Honw. i 10 (siły te ulokowano w III obszarze obronnym Twierdzy (forty główne: VIII Łętownia i IX Brunner),
- 93 Bpr w składzie: niepełne pułki 34 i 35 pprez., 2gi batalion 18 pprez., 2 kompanie z 18 pMHonw. (siły te ulokowano w IV obszarze obronny twierdzy (forty X Orzechowce i XI Duńkowiczki)
- 5 p Honw., 3-ci batalion z 17 pprez., po kompanii z 35 pprez. i 16 pMHonw. (siły te miały bronić VI odcinka obronnego (foty XII Werner i XIII San Rideau)
- 97 B W (węgierskiej) pr w składzie: 10 i 11 W ppr, 21 ppr, 4pMHonw. i I-szy Batalion17 ppr (siły te broniły VI obwodu obronnego)
- 108 Bpr w składzie: niepełne 10 i 11 ppr, 16 W pprez., bataliony: 2-gi z 17ppr i 2-gi z 16 pMHonw. (siły te broniły VII obwodu obronnego)
- 45 BHonw. w składzie: 2pHonw., 3pMHonw, 9 W ppr, bataliony: 4-ty z 35ppr, I-szy z 4Mhonw ulokowane w VIII obwodzie obronnym
- grupa pułkowa gen. Nikla złożona z 4 batalionów piechoty broniąca I i II obszaru obronnego
- odwód stanowiła 23 DHonw. w składzie: 46 BHow. ( 7 i 8 pp), 85 BLW (19 pp i niepełny 35 pp), 2 i 31 bateria artylerii oraz szwadrony z 6 pHuz i dwa z 4 Huz. Honw.
W skład załogi wchodziły także specjalistyczne jednostki i służby jak:
- szpitale garnizonowy i twierdzy,
- izba chorych rejonowa
- izba chorych obrony krajowej
- 6,10, i 11 kompanie sanitarne
- policja i żandarmeria wojskowa
- straż pożarna
- 3, 5 i 10 batalion saperów
- kompania telegraficzna twierdzy
- radiostacja
- kolejka polowa i kolejka polowa konna
- gołębnik
- magazyn żywności, rzeźnia, piekarnia,
- warsztaty artyleryjskie
- magazyn łóżek i mundurów
Literatura:
Tomasz Nowakowski „Armia Austro-Węgierska” Fenix editions, Warszawa 1992 r.
„The Austro-Hungarian Forces in Word-War I (1) 1914-1916r.” aut. Peter Jung z serii Osprey men at arms, GB 2003r.
Mirosław Holewiński „Jednostki garnizonu Twierdzy Przemyśl i ich obiekty” w Fortyfikacja europejskim dziedzictwem kultury Tom X, Fortyfikacja austriacka, Twierdza Przemyśl Warszawa – Kraków 1999 r.
Piotr Mikietyński „Działania wojenne w rejonie Przemyśla w okresie 1914-1915” w „Twierdza Przemyśl w Galicji” T4, Przemyśl 2003r.
Ireneusz Materniak „Przemyśl 1914-15” w cyklu Największe bitwy XX wieku,
Juliusz Bator „Wojna galicyjska”, Wydawnictwo EGIS Sp. z o. o. Kraków 2008r.
1 Negatywna strona schematyzmów przejawiała się w tym, że umożliwiały one także wrogim wywiadom zorientowanie się w rozlokowaniu jednostek ck monarchii.
2 W Przemyślu ulokowano siedzibę X Korpusu (XI gościł we Lwowie, zaś I-szy w Krakowie).
3 W czasie walk o Przemyśl dążono do tego, aby twierdzy broniły pewniejsze politycznie siły węgiersko-niemieckie, a nie czeskie czy rusińskie.
4 Ostatnie trzy jednostki dyslokowano w Przemyślu
5 W Przemyślu stacjonowały jedynie jego 1 i 4 batalion, z kolei 2 batalion miał swój garnizon w Stryju, a 3 w Radymnie
6 W Przemyślu dyslokowano jego 1 i 4 batalion, podczas gdy 2 batalion umieszczono w Travniku, zaś 3 w Sanoku
7 W Przemyślu ulokowano 1,2 i 4, z kolei 3 w Bielinie
8 Jego 2 i 3 batalion znalazły się w Twierdzy, 1 batalion w Samborze a 4 w Dolnej Tuzli
9 8 dywizjon przynależał pod lwowski XI Korpus.