Stowarzyszenie Miłośników Fortyfikacji "Twierdza Przemyśl"

System wodno-kanalizacyjny Twierdzy Przemyśl. Akwedukt.

Rozwój urbanizacyjny miasta i rozrost twierdzy wraz z jej garnizonem spowodowały, że palącym zagadnieniem dla władz miejskich oraz komendantury stało się zaopatrzenie w wodę pitną.

Problem zaopatrzenia w wodę pitną w przypadku miasta rozwiązano dopiero w 1919 roku kiedy ukończono zapoczątkowaną jeszcze w 1907 r. budowę wodociągów miejskich w Prałkowcach wedle pomysłu dr inż. Romualda Karola Rosłońskiego¹.

Wcześniej należyty dostęp do wody otrzymał garnizon Twierdzy. System wodociągowy oparto na dwóch wydajnych, niezależnych od siebie studniach głębinowych. W obu przypadkach wykorzystano ciągi wodne znajdujące się na dominujących nad miastem wzniesieniach.

W przypadku tzw. „Miasta” (prawy brzeg Sanu), na Zniesieniu, w okolicach ul. Piasta ulokowano podziemne zbiorniki na wodę. Stąd wodę kierowano do odmulaczy i odstojników. Następnie spływała ona do zbiornika wyrównawczego pełniącego funkcję wieży ciśnień. Gromadzona tam woda spływała dalej glinianymi, a miejscami ołowianymi rurami do poszczególnych obiektów zaplecza militarnego Twierdzy, w szczególności kompleksu koszarowego nr 4 i szpitala wojskowego położonych przy ul. Dobromilskiej (dzisiejsza ul. Słowackiego).

Na lewobrzeżnym Zasaniu infrastrukturę wodociągową oparto o cieki położone na północnym stoku Winnej Góry². Obiekt ulokowano przy ul. St. Augusta. Składał się on z 3 elementów. Bardziej w górze zlokalizowano ujęcie wody, w środkowym biegu tzw. „akwedukt”, w dolnym zaś umiejscowiono odmulacz wraz z odstojnikiem. Wodę z tego ujęcia skierowano do kompleksów koszarowych przy ul 29 listopada i Okrzei, a następnie podłączono do niej także wybudowany w 1907 r. Szpital Miejski przy ul. Rogozińskiego.

Sam akwedukt wykonano z otynkowanego betonu (część zasadnicza) oraz kamienia (przyczółki). Wieńczącą go koronę utworzono z palonej cegły. Jej grzbiet uzyskał formę łuku koszowego. Cegły spojono zaprawą wapienną. Całość spinało 6 stalowych kotw. We wnętrzu korony ułożono dwie warstwy rur. Górą akweduktu puszono stalowe poręcze wykonane z prętów.

Punkt poboru wody stanowi trapezoidalna, regularna bryła z kominami wentylacyjnymi. Do wnętrza prowadzi otwór ze stalową drabinką.

Stacja odmulaczy i odstojnik stanowią większą, symetryczną bryłę, z dwoma przeciwległymi wejściami i kominami wentylacyjnymi.

Stan obecny. Obiekt choć stanowi unikat, co najmniej na skalę województwa ulega postępującej degradacji datującej się od opuszczeniu jego przez LWP. Do zniszczeń przyłożyli się złomiarze, którzy wynieśli m. in. stalowe wrota do budowli oraz pokrywy studni. Obecnie wejścia do obu budowli zostały zabezpieczone stalowymi kratami co uniemożliwiło przynajmniej dostęp do ich wnętrza bezdomnym urządzającym sobie w podziemiach legowiska.

Aktualnie władze miejskie planują rewitalizację obiektu. Miejmy nadzieję, że dojdzie do niej przed całkowitą jego dewastacją.

Zwiedzający przy oglądaniu powinni zwrócić szczególną uwagę, gdyż pomimo zabezpieczenia otworów studzienek, obiekt wciąż może stwarzać niebezpieczeństwo.

Materiały:

Marek Gosztyła, Lech Lichota „Miejska infrastruktura wodociągowa Twierdzy Przemyśl” w ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ Nr 271, Budownictwo i Inżynieria Środowiska z. 57 (4/10) 2010.

1 Plany budowy infrastruktury wodno-kanalizacyjnej snuto już od 1890r. Do właściwej budowy pomp miejskich przystąpiono zaś dopiero w 1914 r.

2 Przede wszystkim o wody tzw. Studni Królewskiej