Twierdza
Przemyśl
Sądownictwo przed nowelizacją z dnia 5 lipca 1912 r.
Do czasu nowelizacji ustawodawstwa normującego wojkowe postępowanie karne dokonanej ustawą z dnia 5 lipca 1912 r. o Postępowaniu karnem wojskowem dla wspólnej siły zbrojnej w Austro - Węgrzech obowiązywał model dwuinstancyjnego sądownictwa wojskowego.
Podstawę prawną stanowiła ustawa z dnia 20 mają 1869 r. o zasięgu działania sądów wojskowych. W jej myśl postepowanie wyjaśniajace (śledztwa) pozostawiono w kompetencji specjalnych komisji (Ehrenausschus). W przypadku, gdy materiał procesowy dawał podstawy do postawienia podejrzanego wojskowego w stan oskarżenia, sprawę kierowano do sądu I instancji.
Sądami I instancji w zależności od przynależności służbowej danego oskarżonego były to sądy garnizonowe, dywizyjne oraz obrony krajowej. Skladały się one z przewodniczącego1, ławników w liczbie 6 oraz sędziego śledczego. Oskarżonego reprezentował obrońca. Ławników obierano w relacji do stopnia podsądnego. Dla szeregowego byli to podoficerowie oraz inni szeregowi.
Sądem II instancji był Wyższy Sąd Wojskowy (Militar Obergericht).
Oprócz wskazanego sądownictwa wojskowego funkcjonowały sądy honorowe dla oficerów i kadetów złożone z 12 oficerów. Do ich właściwości należały sprawy obyczajowe, pojedynki, defraudacje, spoufalanie się z szeregowymi oraz robotnikami. Sądy te funkcjonowały przy pułkach i samodzielnych batalionach.
Sądownictwo wojskowe ukształtowane nowelizacją z dnia 5 lipca 1912 r.
Ustawa z dnia 5 lipca 1912 r. weszła w życie dopiero na mocy rozporządzenia Ministra Obrony Krajowej z dnia 23 mają 1914 r. Sądy wojskowe były sądawmi szczególnymi, bo do ich wyłącznej kompetencji należały wszytskie sprawy o czyny zabronione popełnione przez wojskowych2.
Przepisy materialnoprawne dzieliły czyny zabronione w sposób dychotomiczny, na występki oraz czyny karygodne. Podstawę podziału stanowiło zagrożenie karą. Występki zagrożone były karą pozbawienia wolności od 1 do 6 miesięcy lub degradacją albo oboma jednocześnie. Czyny karygodne zagrożone były karą pozbawiena wolności od 6 miesięcy.
Postępowanie karne obejmowało obligatoryjne śledztwo (zwane postępowaniem badawczym). Inicjowała je skaga komendanta działającego z urzędu lub na wniosek osoby trzeciej. Po wniesieniu oskarżenia postępowanie wchodziło w fazę rozpoznawaczą (rozprawa), po której następowało wyrokowanie3. W razie skazania inicjowano trzecią fazę, a mianowicie wykonawczą. Wnieseiniu oskarżenia mógł sprzeciwić się monarcha.
Sąd mógł obradować podług trzech trybów: zwyczajnego, doraźnego i polowego.
W trakcie postępowania obowiązywała zasada obiektywizmu nakazująca branie pod rozwagę przez organy procesowe zarówno okoliczności przemawiających na korzyść oskarżaonego, jak i niekorzystnych dla ustalenia jego odpowiedzialności karnej. Z kolei zasada informowania nakazywała pouczanie podsądnego o jego obowiązkach i uprawnieniach procesowych w tym środkach zaskarżenia.
Od wyroku służyła apelacja , której podstawą mogły być naruszenia prawa materialnego jak i procesowe.
Sądownictwo było zasadniczo dwuinstancyjne, lecz w niektórych kategoriach spraw także trójinstancyjne.
Organy sądownictwa dzieliły się na dwa piony: sądy wojkowe liniowe i sądy marynarki.
Sądami I instancji były odpowednio: sądy brygady i sądy korpusu majtków. Sądami II instancji były sądy dywizji i sądy admiralskie. III instancję stanowił Najwyższy Trybunał Wojskowy w Wiedniu.
Sądy brygady posiadały siedzibyw komendach brygad. Były właściwe dla występków. Z ich waściwości wyłączono czyny karygdne, o które oskarżano oficerów. Ich skład rekrutowano z oficerów dla służby sprawiedliwości. Stanowili go kierownik sądu oraz wspierajacy go oficerowie sprawiedliwości. Kierownik sądu prowadził postępowanie badawcze oraz wydawał postanowienia w toku rozprawy. W postepowaniu badawczym mógł go zastępować sędzia śledczy. Z kolei w skład sądu orzekającego wchodzili: kierownik sądu i 3 sędziów w stopniach: podpułkownika, majora oraz asesora będącego rotmistrzem lub kapitanem. Sprawy przydzielano zgodnie z wpływem oraz listą. Procedura przewidywała odstepstwa od kolejności wyznaczonej listą z uwagi na komeptencje językowe sędziów (to czy władali określonymi językami)4.
Sądy dywizji także powoływane były mocą cesarskiego zarządzenia w siedzibach komend dywizyjnych. Do włąściwości tych sądów należały sprawy niezastrzeżone dla sądów brygady (w tych sprawach orzekały jako sądy I instancji) oraz apelacji od wyroków sądów brygady. Orzekały w składach oficerskich pięciosobowych (przewodniczący + 4 oficerów). Ranga sędziów uzależniona była od rangi podsądnego.
Najwyższy Trybunał Wojskowy w Wiedniu rozpoznawał sprawy jako II instancja dla wyroków sądów dywizyjnych i III instancja dla wyroków sądów brygady.
Skład NTW tworzyli Prezydent NTW, mianowany przez cesarza spośród wyższych stopni generalskich (od GdI). Zastępowali go wiceprezydenci również mianowani przez panującego monarchę. Prezydent składał przysięge wobec wszystkich pracowników NTW. Jego funkcja polegała na organizowaniu pracy NTW oraz wydawaniu pozaprocesowych postanowień i zarządzeń.
NTW obradował w senatach, którym przewodniczyli prezydenci senatów. Pozostały skład senatów stanowili radcowie powoływani podobnie jak i reszta oficerów przez samego cesarza.
Materiały:
Marcin Przewoźniak „Sprawy karne żołnierzy z austro-węgierskiej c.k. wspólnej siły zbrojnej”
1 Był nim odpowiednio: komendant twierdzy, komendant garnizonu lub dowódca korpusu.
2 Oprócz żołnierzy sądownictwu wjskowemu podlegali jeńcy wojenni,inwalidzi wojenni , dezerterzy oraz nieczynni wojskowi jeśli pozostawli w służbie wojskowej.
3 Wyroki wydawano w imieniu cesarza.
4 Sądy wojskowe posługiwały się „językiem służbowym” co nie oznaczało automatycznie języka niemieckiego. Bezwzględnie jednak zapewniano oskarżonemu tłumacza. Miał on prawo domagania się tłumaczenia akt sprawy, które w postępowaniu badawczym sporządzano w języku niemieckim oraz języku, którym władał podejrzany.